Collega’s van Geon zijn betrokken bij de ontwikkeling van het Digitaal Zoekportaal Erfgoed Groningen, waarin erfgoedcollecties digitaal toegankelijk worden gemaakt met behulp van linked-data technologie. Dit project is een samenwerking van Data Space Groningen (DSG) en Erfgoedpartners. In dit artikel leest u meer over hoe onder andere de kracht van linked-data en geo-informatie samen kunnen komen om erfgoedinformatie beter doorzoekbaar te maken.
Begin 2023 kwamen DSG en Erfgoedpartners met elkaar in contact. DSG is een samenwerkingsverband waarin vijftien publieke en semi-publieke organisaties data beheren, ontsluiten en benutten. Zij ontsluiten data veelal op basis van locatie. DSG beschikt over een digitale marktplaats en een Datalab voor kennisuitwisseling, onderzoek, advies, productontwikkeling, voorlichting en het creëren van een relevante, openbare datacollectie. In het Datalab is Geon een belangrijke speler. Zo zijn Jetske Evenhuis (coördinator), Bert Gerlofs (procesmanager) en Harm Olthof (informatie-architect) betrokken vanuit het Datalab.
Erfgoedpartners is de provinciale steuninstelling voor musea, molens, borgen, orgels, erfgoededucatie, archeologie en publiek in de provincie Groningen. Naast Erfgoedpartners zijn ook regionale bronhouders zoals de Groninger Archieven en de Universiteitsbibliotheek bezig hun erfgoedcollecties te digitaliseren en in de vorm van linked open data te ontsluiten.
In Nederland worden organisaties op het gebied van cultuur, erfgoed, onderwijs en onderzoek in hun digitaliseringsproces ondersteund door het Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE). Het NDE werkt aan de Nationale Strategie waarin richtlijnen worden gegeven om het Nederlands erfgoed beter digitaal toegankelijk en beleefbaar te maken. Zij hanteren daarvoor een aantal principes in hun manifest:
- De gebruiker staat centraal
- Delen vanuit de bron
- Iedereen draagt bij
- Open
- Verbonden en innovatief
Voor het publiceren en verbinden van erfgoedinformatie verplicht de DERA (Digitaal Erfgoed Referentie Architectuur) de toepassing van linked data-principes. Linked open data biedt de erfgoedsector de mogelijkheid beeld, geluid, tekst en locatie gecombineerd te ontsluiten.
DSG en Erfgoedpartners willen erfgoedcollecties van de regionale erfgoedinstellingen met elkaar verbinden en doorzoekbaar maken. Daartoe zal de geo-informatiearchitectuur van DSG met linked-data componenten worden uitgebreid. Een voorbeeld hiervan is een knowledge graph (zie afbeelding), waarin de relaties tussen de beschrijvingen van objecten in de digitale erfgoedcollecties worden vastgelegd.
Voorbeeld van een knowledge graph met molens (bron: DSG/Erfgoedpartners)
Erfgoedinstellingen dienen naast hun eigen brondata ook in gezamenlijkheid de knowledge graph en de relaties tussen erfgoedobjecten te beheren en te onderhouden. Het betreft het vastleggen van triples, het bepalen van persistant identifiers en indien mogelijk het inrichten van SPARQL-endpoints. Dit is een gezamenlijke verantwoordelijkheid en vereist een duidelijke visie en strategie welke een vertaling krijgen in een kennismodel.
| De linked-data omgeving van het Digitaal Zoekportaal Erfgoed Groningen hanteert de principes van het manifest van NDE. Om meer inzicht te krijgen in wat dat betekent hebben Erfgoedpartners en DSG in het voorjaar van 2023 een pilotproject uitgevoerd en zijn belangrijke ervaringen opgedaan, onder andere met het ontsluiten van linked-data. Dat kan op drie manieren: in de vorm van een persistent URI (Uniform Resource Identifier), via een API of met een SPARQL-end point. Een SPARQL-end point is de optimale situatie, want dat betekent dat de bronhouder zelf een knowledge graph heeft draaien. De bron kan direct worden gelinkt en maakt daarmee de beantwoording van vragen op allerlei manieren mogelijk. |
De koppeling van erfgoeddata met (historische) geografische data brengt voordelen met zich mee. Door een koppeling met (historische) geografische data kan erfgoeddata locatiegebonden ontsloten worden. Daar worden we bij Geon natuurlijk zeer enthousiast van! Het zoeken naar erfgoeddata op basis van locatie wordt daarmee versimpeld en door de koppeling met andere locatiegebonden data kunnen interessante verbanden zichtbaar worden. Het projecteren van erfgoeddata in een kaart(viewer) kan zoekresultaten visualiseren en daarmee kunnen spreiding en/of patronen worden ontdekt.
Ook moet een historische tijdlijn kunnen worden gemaakt. Daartoe dienen historische kaarten in een eenduidig referentiestelsel te worden geplaatst en dienen plaatsnamen en streeknamen in de tijdlijn mee te veranderen. In het geval van historische data hebben we te maken met geografische bepalingen en veranderende (bestuurlijke) grenzen en toponiemen. De verandering van toponiemen door de tijd heen heeft niet alleen invloed op de grensbepalingen voor de afbakening van een gebied, maar ook op de vindbaarheid van data op basis van toponiemen. In het geval van variatie in benaming of schrijfwijze van een toponiem zal de knowledge graph niet alle relevante data bij een zoekopdracht op deze naam vinden. Om deze reden is tijdens de pilot gekeken naar het gebruik van bestaande ontologieën waarin (naams)veranderingen vastgelegd zijn en toegekend zijn aan een bepaalde locatie.
De Groninger Archieven gebruiken een toposaurus met plaatsnamen en grenzen gebaseerd op de BAG (Basisregistratie Adressen en Gebouwen). Deze toposaurus is minder bruikbaar dan gedacht; de schrijfwijzen zijn niet terug te herleiden in de metadata. In de pilot is ook gekeken naar alternatieven en gebleken is dat het boek van Van Berkel en Samplonius (“Nederlandse plaatsnamen verklaard”) over het algemeen als meest bruikbare en betrouwbare bron beschouwd wordt. Deze bron is voor de pilot aangekocht en waar mogelijk gekoppeld aan een hedendaagse referentie: de BRT (Basisregistratie Topografie: de moderne incarnatie van de negentiende-eeuwse kaart van Kraaijenhof!). De vervaardigde koppeling is niet eenduidig: een historische plaatsnaam is vaak te koppelen aan een huidige plaatsnaam, maar soms is de plaats nu een wijk of streek geworden. Er is gekozen om alle mogelijke hedendaagse referenties uit de BRT op te nemen.
Op basis van alle opgedane ervaringen zijn Erfgoedpartners en DSG een vervolgproject aan het voorbereiden, waarmee het Digitaal Zoekportaal Erfgoed Groningen wordt gerealiseerd. Aan dit project nemen ook Groninger Archieven, de Universiteitsbibliotheek Groningen en het Waterschap Hunze en Aa’s deel. Het consortium van DSG, met Geon als belangrijke speler, neemt de ontwikkeling van de digitale zoekmachine voor haar rekening. De inrichting van de knowledge graph zal aan de hand van door de deelnemende organisaties opgestelde use-cases worden gedaan, evenals de verdere doorontwikkeling van de geodata-infrastructuur van DSG. De intentie is het Digitaal Zoekportaal Erfgoed Groningen te ontwikkelen en in 2026 live te gaan.
Marije Kootstra & Niels Venema